Peter Lynch’in Borsada Tek Başına Kitabı Üzerine İkinci Bölüm
Peter Lynch’in kaleme aldığı Borsada Tek Başına kitabının ikinci bölümüyle karşınızdayız. Lynch, borsa tarihine baktığımızda hisse senetlerinin belirli döngülerle hareket ettiğini gözler önüne seriyor. “Geçmişe bakıldığında hisse senetleri için de döngüselliğin olduğu görülmekte. Borsa çöktükten sonra birçok kişi uzun bir süre boyunca borsaya küs kalmakta veya borsadan uzaklaşmakta, fakat borsa değer kazanmaya başladığında birçok kişi bunu bir fırsat olarak görmekte ve yatırım yapmaya başlamaktadır. Buradaki sorun ise şu: Borsa çöktükten sonra birçok hisse çok fazla değer kaybediyor, ardından piyasalar kendilerini toparlamaya ve hisse fiyatları da yükselmeye başlıyor. İnsanlar ise hisse fiyatları zaten yükseldikten sonra yatırım yapmaya başlıyor. Kazanmak isteyen bir yatırımcının yapması gereken şey, riski alıp borsanın düştüğü zamanlarda, yani kriz zamanlarında yatırım yapmaktır.” Bu döngüsellik, kripto para sektöründe de kendini göstermektedir. Grafiklere zamansal açıdan baktığınızda, tekrarlayan örüntüler görmek mümkündür.
Birçok kişi boğa döneminin ne zaman geleceğini merak etmekte; ancak piyasaların en kötü dönemlerinde, yani herkesin umudunu kaybettiği zamanlarda yatırım yapanlar, çoktan boğa dönemini yaşamaya başlamış durumdalar. Bu nedenle, borsalardaki döngüleri inceleyerek uzun vadeli yatırımlar yapma fırsatını değerlendirebilirsiniz.
Dip ya da Tepe Noktayı Bilmek Mümkün Mü?
Peter Lynch, insanların ters psikoloji ile hareket ederek kendilerinin daha zeki olduğunu düşündüğünü vurgulamakta. “Herkes yükseliş beklerken satıp, herkes düşüş beklerken alabileceğine inanan bir güruh yetişmeye başladı. Kişiler, kendilerinin herkesten daha iyi olduğuna dair bir içgörüye sahip olmalarına rağmen aslında herkes de onlar gibi düşünmekte. Asıl ters psikolojiye sahip olan kişi, borsanın en dipte olduğu zamanda alıp en zirvede olduğu zamanda satabilen kişidir.” Bu durumu, bilişsel yanlılıklar üzerine yazdığımız makalede de ele almıştık (“Kriptoda başkaları alırken satmak, başkaları satarken almaya dair” adlı yazımıza göz atabilirsiniz).
İlk olarak, birçok kişi kendisinin daha zeki olduğuna, piyasadaki herkesten daha hızlı bir şekilde durumu çözdüğüne ve potansiyelinin diğerlerinden daha yüksek olduğuna inanma eğilimindedir. Ancak, herkesin çok iyi olduğu bir ortamda bu kadar kaybedenin olması, işin ironisini ortaya koymaktadır. İkinci olarak, en dip ya da tepe noktayı bilmek mümkün değildir; böyle bir şeyi bildiğini iddia eden biri ya yalan söylüyordur ya da şansına bilmiştir. En dipten alıp en tepede satabileceğinizi düşünmek, rasyonel bir seçenek değildir. Bu noktada, kademeli alım-satım stratejilerini benimsemek ve al-sat yeteneğinizi geliştirmek önemlidir. Böylece alımlarda maliyetinizi düşürerek dip noktalara daha yakın olabilir, satımlarda ise satış noktanızı yukarıya taşıyarak kârınızı artırabilirsiniz.
Birileri Zarar Etmeli Ki Diğerleri Kâr Edebilsin
“Dikkatsiz bir yatırımcı sürekli olarak üç duygusal aşamadan geçer: endişe, mutluluk ve teslim olma. Önce borsanın düşeceğinden ya da ekonominin kötüye gideceğinden endişelenerek uygun hisseleri uygun fiyattan satın almaz. Sonra bu hisseleri yüksek fiyattan satın alır ve fiyatlar yükseldiği için mutlu olur. En sonunda da elindeki hisselerin değeri düşünce pes eder ve bunları zararına satar.” Bununla birlikte, bu tür yatırımcılar, daha sonra bu sektörün bir kurmacadan ibaret olduğunu, dolandırıcılıktan başka bir şeye hizmet etmediğini iddia eder ve sektöre yatırım yapanları eleştirir. Ancak, rasyonel bir bakış açısıyla değerlendirildiğinde, birileri zarar etmeden diğerlerinin kâr etmesi mümkün değildir.
Alternatif Aksiyon Planlarının Önemi
Herkesin aşırı endişe duyduğu dönemlerde alım kararlarınızı, herkesin aşırı mutluluk içinde olduğu dönemlerde ise satım kararlarınızı yeniden gözden geçirmelisiniz. Teslim olma aşaması, “Elbet bir gün döner” düşüncesine kapılan ve uzun bir süre boyunca aynı noktada bekleyen yatırımcıları temsil etmektedir. Örneğin, 2018 yılında en tepeden XRP alan bir yatırımcının maliyetine ulaşması yedi yıl almışken, 2021’de Solana alan bir kişi üç yıl beklemek zorunda kaldı. Dolayısıyla, akıllı bir yatırımcı, yalnızca duygularıyla hareket etmek yerine, portföyünü aktif olarak kontrol etmeli ve kendisine alternatif aksiyon planları oluşturmalıdır. Ayrıca, belirli bir seviyeden sonra zarar kesmeyi bilmeli ve bu durumu bir strateji haline getirmelidir.
Düşen Bıçağı Tutmaya Çalışmaya Gerek Var Mı?
“Amatör ve dikkatsiz yatırımcıların sıkça sahip olduğu bazı yaygın düşünceler vardır. Örneğin, “Bu kadar indikten sonra artık daha fazla inemez”, “İyi şirketlerin hisseleri eninde sonunda yükselir”, “Borsa sabır ister, bu düşüş gözümüzü korkutamaz”, “Bir hissenin inebileceği en düşük fiyat önceden bellidir” gibi söylemler, amatör yatırımcılar arasında yaygındır. Ancak, yükselişin sınırı olmadığı gibi düşüşün de sınırı yoktur. Birçok amatör yatırımcı, düşmeye başlayan bir ürünün en dip fiyatını tahmin edebileceğini düşünerek alım yapmaya çalışır; ancak bu, düşen bir bıçağı tutmaya çalışmak gibidir. Gerçekten de, bıçak yere saplandıktan sonra almak çok daha mantıklı bir hareket olacaktır. Alttan mal ekleyerek maliyetinizi düşürmeye çalıştıkça fiyatlar daha da düşerse, büyük zararlara uğrayabilirsiniz. Bu nedenle, fiyatı düşmeye başlayan bir ürünü izlemek ve şirketle ilgili haberleri takip etmek, portföyünüze eklemek için çok daha mantıklı bir stratejidir. Yalnızca fiyat hareketlerine bakarak işlem yapmak yeterli değildir; aynı zamanda haberleri ve şirketin projelerini de göz önünde bulundurmalısınız.
“Bu kadar çıktıktan sonra artık daha fazla çıkamaz” düşüncesi de oldukça yanlıştır. Bir hissenin ne kadar yükselebileceğini tahmin etmeye çalışmak, anlamsız bir çaba olacaktır; çünkü şirketler ürünlerini iyileştirmeye, kendilerini geliştirmeye ve yeni yatırımlar yapmaya devam ettikçe, hisse fiyatlarındaki artışın sonu gelmez. Örneğin, NVIDIA hisseleri, yatırımcılar “Buradan düşer” dedikçe yükselmeye devam etti ve bu, yapay zeka ile ilgili kripto paraları da olumlu etkiledi. Özetle, bir kuruluşun durumu iyi olduğu sürece elden çıkarmanın mantığı yoktur; ürünün fiyatı artmaya devam edebilir. Ayrıca, birçok profesyonelin düşeceğini öngördüğü bir yerde, erken satış yapan kişilerin kaçırdığı kâr oranını düşündüğümüzde, aslında Peter Lynch’in ilk tavsiyesi ile neyi kastettiğini daha iyi anlayabiliriz.
